دستور العمل کلی برای ترک گناه

مصونیت از گناه

برای مصون ماندن انسان از گناهان در متون دینی، مخصوصاً قرآن کریم راهکارهایی ارائه گردیده که به برخی از آن‌ها اشاره می نماییم :

ترک زمینه گناه

این خود زیرمجموعه‌ای دارد که مهم‌ترین آن عبارت از است:

کنترل چشم

 دقیقاً باید مواظب چشم خود بود که مبادا به نامحرم و کلاً هر آنچه که شهوت‌انگیز است، نگاه شود. امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: نظر دوختن تیری مسموم از تیرهای ابلیس است و چه بسا نگاهی که حسرت درازمدتی را در دل به ارث بگذارد» تا حد امکان انسان از حضور در مجالس مختلط یا برخورد با نامحرم پرهیز نماید.

کنترل گوش؛ باید از شنیدنی‌هایی که ممکن است به حرام منجر شوند و زمینه‌ساز حرام هستند پرهیز شود. مانند موسیقی حرام، صدای شهوت‌انگیز نامحرم و ترک مصاحبت با دوستان ناباب.

 

ترک فکر گناه

ترک زمینه گناه سهم به سزایی در ترک فکر گناه دارد از این‌رو هر چه بیشتر و دقیق‌تر زمینه گناه ترک شود فکر گناه کمتر به سراغ انسان می‌آید. این فکر گناه است که شوق در انسان ایجاد می‌نماید و بعد از شوق اراده‌ی عمل سپس خود گناه محقق می‌شود، مسلماً تا اراده و شوق و میل نسبت به کاری نباشد انسان مرتکب آن کار نمی‌گردد.

سعی نمایید فکر گناه را به یاد خدای تبدیل نمایید، زیرا یاد خدا عامل گناه زدایی از ذهن، ضمیر و عمل انسان خواهد شد و جدیت و موفقیت در این امر پیروزی بزرگی برای انسان است. یاد خدا در واقع دفع دشمن شیطان و نفس از همان خاکریز اول است . قرآن مجید در وصف پارسایان می‌فرماید: پرهیزگاران چون گرفتار وسوسه شیطان شوند همان دم متذکر (یاد خدا) شده و بصیرت یابند.

تذکر این نکته بسیار ضروری است که اولاً: روزه نباید برای بدن ضرری داشته باشد وگرنه شرعاً حرام است. ثانیاً: برای کارهای روزمره مخل نباشد. ثالثاً: اگر نه مضر بود و نه مخل فقط روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه باشد نه بیشتر، ولی در هر صورت اگر برای روزه گرفتن عذری است مورد بعدی یعنی ورزش دو برابر شود.

اشتغال به برنامه شبانه‌روزی

حتماً باید شبانه‌روز خود را با برنامه‌ریزی صحیح و متناسب وضع روحی و جسمی خود پر کنید و هیچ ساعت بیکاری نداشته باشید تا نفس شما را مشغول کند. در اوقات بیکاری وسوسه‌های نفس و شیطان به سراغ انسان می‌آید و او را به فکر گناه و سپس به خود گناه می‌کشاند امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) فرمود: به راستی و حقیقت که این نفس (انسانی) پیوسته و مرتب به بدی امر می‌کند در نتیجه هر کس آن را به خود واگذارد (و به کاری نگمارد) نفس او را به سمت گناهان می‌کشاند».

 

روزه گرفتن

روزه گرفتن قوای حیوانی و شهوانی انسان را تضعیف می‌کند اگر قوای شهوانی ضعیف گشت قهرا فکر گناه هم کم‌رنگ می‌شود. امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمودند: هرگاه شکم پر شود طغیان می‌کند. 10 مفهومش این است اگر شکم پر نشود طغیان نمی‌کند و بهترین قسم جوع و گرسنگی همان روزه گرفتن است.

تذکر این نکته بسیار ضروری است که اولاً: روزه نباید برای بدن ضرری داشته باشد وگرنه شرعاً حرام است. ثانیاً: برای کارهای روزمره مخل نباشد. ثالثاً: اگر نه مضر بود و نه مخل فقط روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه باشد نه بیشتر، ولی در هر صورت اگر برای روزه گرفتن عذری است مورد بعدی یعنی ورزش دو برابر شود.

یاد مرگ و قیامت

اندیشیدن درباره مرگ و عواقب گناه

اگر آدمی به هنگام گناه به این موضوع توجه کند که ممکن است در همان حال، مرگ او فرار سد، آیا باز تمرّد و سرپیچی و عصیان خواهد کرد؟!

مشکل عمده مجرمان و خطاکاران این است که نسبت به مرگ و عواقب اعمال ناشایست، معرفت و یقین شایسته ای کسب نکرده‌اند.

آیا محبتی در پی می‌آید، برای دست کشیدن از گناه و رو آوردن به طاعت، کافی نیست؟!

«حَتَّی إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ. لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِیما تَرَکْتُ...» ؛(مؤمنون، آیات 99 و 100.)؛ «وقتی که مرگ گنه‌کار فرا می‌رسد، می‌گوید: خدایا مرا به دنیا بازگردان. شاید با اعمال شایسته کارهای بد خویش را جبران کنم...».

 یاد مرگ دل را از تعلق به شهوات جدا می‌سازد و انسان را از گناه و فکر گناه باز می‌دارد آنچه که بسیار مهم است این است که؛

اولاً این فکر هر روز و مستدام باشد اگر شبانه‌روزی نیم ساعت باشد کافی است. 
ثانیاً در مکان خلوتی باشد مخصوصاً اگر آن مکان خلوت خود محیط قبرستان باشد به هر گونه که این فکر در مرگ با جان عجین شود و باور دل گردد بسیار مطلوب است.

مثلاً یکی از کیفیت‌های فکر در مرگ را یکی از بزرگان چنین می‌فرمود: تمام خاطرات تلخ و شیرین گذشته را در حد امکان مثل یک فیلم از ذهن بگذراند و به خود بباوراند که همه این‌ها گذشت و چند روز باقی مانده عمر هم می‌گذرد لحظات جان دادن، وقتی که خویشان و نزدیکان را رها می‌سازد و از تمام تلخ و شیرینی‌ها وداع می‌کند و... همه و همه را به خوبی تأمل کند تا دل بلرزند و چشم بگرید.

امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) فرمود: به راستی و حقیقت که این نفس (انسانی) پیوسته و مرتب به بدی امر می‌کند در نتیجه هر کس آن را به خود واگذارد (و به کاری نگمارد) نفس او را به سمت گناهان می‌کشاند.

امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) فرمود: یاد کنید (مرگ را) در هم کوبنده لذات را و تیره و تلخ کننده شهوات را و دعوت کننده جدایی‌ها را».

خداوند در اولین سوره نازل شده بر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آ له، پیش از این که ثواب بهشت یا عذاب جهنم صحبتی به میان آید، مردم را به حضور خدا و آگاهی او به اعمال بندگان توجه می‌دهد: «أ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَری»(علق، آیه 14) «آیا انسان ندانست که خداوند (همه اعمالش را) می‌بیند؟!» آیا انسانی که با حضور دیگران از ارتکاب بسیاری از گناهان پرهیز می‌نمایند اگر خود را در حضور خالق هستی بدانند، این امر سبب نمی‌شود که خود را به گناه آلوده نکند؟!

 

تقویت محبت و ارادت قلبی نسبت به خداوند بزرگ

با دقت در رسالت و سیره انبیاء - این قافله سالاران کاروان بشریت - پی می‌بریم ایشان واسطه محبت الهی بوده‌اند.

امام سجاد علیه‌السلام نقل می‌فرمایند که خداوند به موسی کلیم وحی کرد: «موسی! کاری کن که آفریده های من، مرا دوست بدارند و خلق را محبوب من ساز!»

جناب موسی علیه‌السلام پرسید: «پروردگار من! چگونه این کار را انجام دهم؟ فرمود: نعمت‌های ظاهری و باطنی مرا به یادشان آور!». (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 2 (کتاب العلم)، ص 4، چاپ بیروت.)

وقتی مردم نسبت به نعمت‌های مادی و معنوی معرفت پیدا کنند، محبت نهفته ایشان به خداوند روزی دهنده و نعمت رسان، بیدار می‌شود. وقتی محبت درونی برانگیخته شد، مردم مطیع خدا می‌گردند. آنگاه که مطیع شدند، نه تنها گرد گناه نمی‌گردند بلکه به این وسیله محبوب خدا نیز می‌شوند.

آن که به جای محبت الهی، علاقه‌ها و تعلق‌های کم ارزش و ناپایدار در دلش رسوخ کرده، از هیچ خطایی در امان نیست. هر فریبایی، چشم و گوش و دلش را خواهد ربود و صبر و تحمل نخواهد کرد.

اما آن که دلش را مالامال از حب خداوند ساخته، اگر با گناهی روبرو شود، یوسف وار خفت زندان را از ارتکاب گناه، دوست‌تر خواهد داشت. (یوسف (12)، آیه 33) «یوسف گفت: پروردگارا: زندان نزد من محبوب‌تر است از آنچه این‌ها مرا به سوی آن می‌خوانند...».

به بیان پیشوای صادق، کسی که با اظهار محبت خداوند، گناه می‌ورزد، باید در دوستی و محبت خود، تجدیدنظر کند.

تعصی الاله وانت تظهر حبه هذا لعمرک فی الفعال بدیع لو کان حبک صادقاً لاطعته ان المحب لمن یحب مطیع (؛علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 47، ص 24، چاپ بیروت.)

ترجمه : طاعت و فرمان خدا را فرو می‌گذاری در حالی که تظاهر به دوستی‌اش می‌کنی؟

به جان خودت سوگند که این کاری عجیب است.

اگر دوستی تو راستین باشد حتماً او را اطاعت خواهی کرد.

زیرا محبّ، پیوسته مطیع محبوب خویش است.

امام، به این وسیله می‌فرمایند: «محال است که خداوند را معصیت کنم، زیرا او را دوست دارم».

یکی از کیفیت‌های فکر در مرگ را یکی از بزرگان چنین می‌فرمود: تمام خاطرات تلخ و شیرین گذشته را در حد امکان مثل یک فیلم از ذهن بگذراند و به خود بباوراند که همه این‌ها گذشت و چند روز باقی مانده عمر هم می‌گذرد لحظات جان دادن، وقتی که خویشان و نزدیکان را رها می‌سازد و از تمام تلخ و شیرینی‌ها وداع می‌کند و... همه و همه را به خوبی تأمل کند تا دل بلرزند و چشم بگرید.

توجه به قدرت و عظمت پروردگار در گستره هستی

پرهیزکاران برای خداوند چنان عظمتی قائلند که به غیر او اعتنا نمی‌کنند. همین موضوع ایشان را در مقابله با خواسته های نفسانی و وسوسه های شیطانی غلبه می‌دهد.

امام علی علیه‌السلام در نامه معروف خود به مالک اشتر می‌فرمایند: «هر گاه شکوه فرمانروایی، به نخوت و خود بزرگ بینی دچارت سازد، در بزرگی مُلک خدا و نیرویش ژرف بنگر که چگونه با تو، بر تو تسلّط دارد و بند بند وجودت - بیش از آنچه خود در اختیار داری - در اختیار او باشد که این بی تردید نافرمانی‌ات را رام می‌کند و بر تند روی‌هایت مهار میرند و آنچه از خردت گریخته است، به سویت باز می‌گرداند». (نهج‌البلاغه، دشتی، نامه 53، ص 14)

 

پرهیز از مجالست و هم‌نشینی با اهل دنیا و دور از معنویت

چه آنکه از رسول اکرم(صلی الله علیه و آ له) نقل شده است که فرمود: «به خاطر برخورد با اهل دنیا قلبم زنگار گرفته و مکدر می‌شود و برای جبران آن روزی هفتاد مرتبه استغفار می‌کنم». خداوند نیز در سوره «نجم آیه 29»می‌فرماید: فاعرض عن من تولی عن ذکرنا و لم یرد الا الحیوه الدنیا. پس از کسانی که از یاد ما روی گرداندند و جز زندگی دنیا را نخواستند اعراض کن و روی بگردان.

نکته پایانی

هر گناهی راهکار خاص خود را دارد لذا لازم است که با رعایت تمام نکات ریز و دقیق و کلی ترک گناه، ابتدا با به شکل کلی زمینه های ترک گناهان و معاصی را از بین ببرید و در مرحله بعد هر گناه را به طور مجزا و جدا شناخته و با شناخت راه مبارزه و ترک آن گناه، برای رهایی و دوری از معصیت برنامه ریزی کرده و تلاش کنید .

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

________________________________________

منابع :

1-گناه شناسی/ محسن قرائتی.

2-گناهان کبیره/ شهید دستغیب.

3- شهید دستغیب، قیامت و قرآن (تفسیر سوره طور)